Ικάριος και Διόνυσος

Ικάριος και Διόνυσος

Στα δεξιά του Πύραμου και της Θίσβης, βλέπουμε το μεγαλύτερο πίνακα της στοάς, με την ιστορία του Ικάριου. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, ο Ικάριος ήταν βασιλιάς της Αθήνας, σύμφωνα όμως με άλλους ήταν περιβολάρης· και πράγματι, η μορφή σ' αυτό το ψηφιδωτό μοιάζει περισσότερο με περιβολάρη παρά με βασιλιά. Ο μύθος μας διηγείται ότι ο Ικάριος φιλοξένησε το Διόνυσο, όταν αυτός επισκέφθηκε την Αθήνα. Για να ανταποδώσει τη φιλοξενία, ο θεός δίδαξε τον Ικάριο τον τρόπο καλλιέργειας του αμπελιού και παραγωγής κρασιού από τον καρπό του, εισάγοντας έτσι για πρώτη φορά την αμπελουργία στους ανθρώπους. Τον προειδοποίησε, όμως, να προσέχει το κρασί του, αλλιώς, αυτός και η οικογένεια του θα έβρισκαν μεγάλες συμφορές. Δυστυχώς, ο Ικάριος ξέχασε τη συμβουλή του θεού και ενώ έπαιρνε την πρώτη σοδιά στο σπίτι του, πρόσφερε λίγο από το πολύτιμο ποτό σε μερικούς περαστικούς βοσκούς. Αυτοί μέθυσαν και νομίζοντας ότι ο Ικάριος τους είχε δηλητηριάσει, του επιτέθηκαν και τον σκότωσαν. Αυτό ήταν ένα άσχημο τέλος, πράγματι, για τον πρώτο άνθρωπο που έκανε κρασί. Όπως όμως θα δούμε πιο κάτω, η ιστορία αυτή διαλέχτηκε σκόπιμα ίσως, για την διακόσμηση αυτού του συγκεκριμένου μέρους της στοάς. Η σκηνή που παρουσιάζεται στο ψηφιδωτό, είναι η στιγμή μόλις πριν την τραγωδία. Στο κέντρο, ο Ικάριος  κρατεί τα ινία των βοδιών που σέρνουν ένα κάρο φορτωμένο με ασκιά γεμάτα κρασί. Δεξιότερα, βλέπουμε δύο άντρες που μια επιγραφή τους κατονομάζει «ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΟΙΝΟΝ ΠΙΟΝΤΕς). Ο ένας, αποκαμωμένος από το κρασί, είναι πεσμένος στο έδαφος και ακουμπά σ' ένα ασκί. Ο άλλος κατορθώνει ακόμα να σταθεί στα πόδια του και πίνει κρασί από ένα κύπελλο. Στην αριστερή πλευρά του πίνακα, ο ίδιος ο θεός του κρασιού, ο Διόνυσος, κάθεται σ' ένα σκαμνί και κρατεί ένα τσαμπί σταφύλι. Μοιάζει να το προσφέρει στη νύμφη Ακμή, που καθισμένη απέναντι του πίνει κρασί από μια κούπα. Και οι δύο μορφές είναι στεφανωμένες με φύλλα αμπελιού και σταφύλια. Η ταύτιση της Ακμής, μιας σχετικά λίγο γνωστής μορφής της Ελληνικής μυθολογίας, θα ήταν αδύνατη χωρίς την επιγραφή που δηλώνει το όνομά της. Αυτό το όνομα, με τις έννοιες που έχει, δεν μπορεί παρά να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η παρουσία της νύμφης Ακμής σ’αυτό τον πίνακα είναι συμβολική. Αν πράγματι είναι έτσι, τότε εδώ η Ακμή συμβολίζει την καλή διάθεση και πνευματική κατάσταση του ανθρώπου που πίνει με μέτρο. Κάτι, άλλωστε, που φαίνεται να μας δείχνει και ο Ικάριος με τη γεμάτη νόημα χειρονομία του. Σε αντίθεση, οι δύο μεθυσμένοι βοσκοί, στην άλλη πλευρά, μας δείχνουν πού οδηγεί η άλογη κατανάλωση κρασιού. Αυτή βέβαια, δεν είναι παρά μια εικασία, γίνεται όμως πιο πιθανή όταν λάθουμε υπ’όψη ότι όλοι όσοι έμπαιναν στην τραπεζαρία έπρεπε να περάσουν απ’αυτό το ψηφιδωτό.

Αντώνης Πηλαβάκης