Λαοί της Ανατολής

Ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου ( σελ. 14-20)

1.  Χάρτης της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου. Μελέτησε το χάρτη και εξήγησε την προνομιακή θέση της Ελλάδας στους θαλάσσιους δρόμους, (εικόνα, σελ. 14 ;;;)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Μελετώντας το χάρτη της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου παρατηρούμε την προνομιακή θέση της Ελλάδας στους θαλάσσιους δρόμους.

Βλέπουμε δηλαδή ότι η Ελλάδα αποτελεί το σταυροδρόμι ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Σύμφωνα με το χάρτη, η Μεσόγειος θάλασσα συνδέει τρεις ηπεί­ρους, την Αφρική, την Ευρώπη και την Ασία. Όλοι οι λαοί της Εγγύς Ανατολής, Αι­γύπτιοι, Φοίνικες, Χετταίοι, αλλά και οι Μυκηναίοι, οι Κυκλαδίτες και οι Κρήτες μετα­φέρουν εμπορεύματα διασχίζοντας τη Μεσόγειο.

Συνεπώς, γίνεται κατανοητός ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Ελλάδας, εφόσον όλοι οι θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι περνούν από τη Μεσόγειο.

2.  Τι σου θυμίζουν οι στίχοι του σουμεριακού έπους; (παράθεμα, σελ. 15)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Οι στίχοι του σουμεριακού Έπους του Γιλγαμές θυμίζουν έντονα τα ομηρικά έπη (Ιλιάδα, Οδύσσεια).

Το Έπος του Γιλγαμές, το οποίο προηγείται κατά μιάμιση χιλιετία των ομηρικών επών, έχει πολλά κοινά στοιχεία με αυτά. Κεντρικός ήρωας του έπους είναι ο νεαρός βασιλιάς Γιλγαμές, ο οποίος μέσα από τις περιπέτειες του και τα βάσανα της ζωής θα εγκαταλείψει την υπεροψία του και θα δεχθεί με ταπεινότητα το θάνατο, την κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων.

Στα ομηρικά έπη εξυμνείται ο αγώνας για την επιβίωση μέσα από τα δεινά του πολέμου σε συλλογικό (Ιλιάδα) και ατομικό (Οδύσσεια) επίπεδο. Τα κατορθώματα και το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής στον Τρωικό πόλεμο της Ιλιάδας αλλά και οι περιηγήσεις του Οδυσσέα στην Οδύσσεια δημιουργούν παραλληλισμούς με το Έπος του Γιλγαμές.

3.  Η ανατολική όχθη του Νείλου. Γιατί οι κατοικίες είναι χτισμένες στα υψώματα;

 (εικόνα, σελ. 16)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η Αίγυπτος είναι ουσιαστικά μια λωρίδα πρασίνου που δημιουργεί ο Νείλος κατά τη ροή του προς τη Μεσόγειο. Σύμφωνα με την εικόνα της ανατολικής όχθης του Νείλου, τα σπίτια των Αιγυπτίων είναι χτισμένα στα υψώματα. Αυτή η αρχιτεκτονική τους «παρέμβαση» ήταν απόλυτα λογική, αν σκεφθεί κανείς ότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ο Νείλος πλημμύριζε. Επομένως, οι κάτοικοι έχτιζαν τις κατοικίες τους σε ψηλά σημεία, ώστε να μην τις παρασέρνουν τα νερά του ποταμού ή να μην καλύπτονται από τη λάσπη που παρέμενε μετά τις πλημμύρες.

4.  Σημειώστε όλες τις εκφράσεις που αναφέρονται σε ιδιότητες του Φαραώ.
Ποιος είναι ο πατέρας του Φαραώ; (παράθεμα, σελ. 17)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Οι εκφράσεις που αναφέρονται σε ιδιότητες του Φαραώ είναι οι παρακάτω: «Ήλιε, που ανατέλλεις και φωτίζεις τα όρη με την ομορφιά σου», «Δίσκε λαμπρέ,... που διώχνεις τα σκότη από την Αίγυπτο», «Έχεις τη μορφή του πατέρα σου», «δεν υπάρχει τόπος που να μη γεύεται την ομορφιά σου, γιατί οι λόγοι σου κανονίζουν τις τύχες όλων των χωρών», «Άρχοντα γαλήνιε, που προσφέρεις σε όλους την πνοή της ζωής».

Ο πατέρας του Φαραώ θεωρείται ο θεός 'Οσιρις, θεός του ήλιου και της βλάστησης. Βλέπουμε ότι στο κείμενο διακρίνονται όλα τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται στο γιο του υπέρτατου θεού των Αιγυπτίων, τον 'Οσιρι.

5.  Τοιχογραφία στον τάφο του Ρεκμίν, Θήβα, Νέο Βασίλειο. Για ποιον εργάζονται αυτοί οι τεχνίτες; (εικόνα, σελ. 17)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Οι τεχνίτες της τοιχογραφίας φαίνεται ότι είναι γλύπτες, καθώς απεικονίζονται να εργάζονται δίπλα σε αγάλματα. Οι τέχνες, όπως η ζωγραφική, η γλυπτική και η αρ­χιτεκτονική, στην Αίγυπτο βρίσκονται στην υπηρεσία των Φαραώ. Σκοπός των καλλιτεχνών, όπως αυτών της τοιχογραφίας, ήταν να προβάλλουν τη ζωή και τη δράση των βασιλιάδων τους. Οι επιφάνειες των περισσότερων ναών αλλά και των νεκρικών θαλάμων των τάφων ήταν γεμάτες με ζωγραφικές ή ανάγλυφες παραστάσεις που απεικόνιζαν τις δραστηριότητες των Φαραώ.

6.  Από το ένα αλφάβητο στο άλλο. Σύγκριση του φοινικικού και του ελληνικού αλφαβήτου. Γιατί έδωσε ώθηση στον πολιτισμό η επινόηση μιας εύχρηστης μορφής γραφής; (εικόνα, σελ. 19)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η επινόηση του φοινικικού αλφαβήτου, στα μέσα της 2ης χιλιετίας περίπου, αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Η αλφαβητική γραφή των Φοινίκων ήταν μια καινοτομία, διότι σε αντίθεση με τα ιερογλυφικά και τη σφηνοειδή γραφή κάθε σύμβολο αυτής της γραφής απέδιδε έναν ήχο (φθόγγο). Έτσι, σε αντίθεση με τις προηγούμενες μορφές γραφής, που τα σύμβολα τους εξέφραζαν ιδέες ή συλλαβές και η γραφή τους ήταν δύσκολη και περίπλοκη, το φοινικικό αλφάβητο ήταν πιο εύχρηστο και η εκμάθηση του ευκολότερη.

Επομένως, καθώς ο τρόπος γραφής έγινε κατανοητός, απλός και εύκολος στην εκμάθηση του, αυτομάτως χρησιμοποιήθηκε από πλήθος ανθρώπων. Η χρήση της διαδόθηκε μέσα στο χρόνο, διευκόλυνε τις καθημερινές δραστηριότητες, όπως την επικοινωνία, τους υπολογισμούς κ.ά., ενώ δημιουργήθηκαν και πνευματικά μεγαλουργήματα, όπως στη λογοτεχνία.

Ζωντανό παράδειγμα της εξέλιξης και της χρησιμότητας των απλών και κατανοητών μορφώνγραφής είναι το ελληνικό αλφάβητο, με τη λαμπρή πολιτιστική κληρονομιά στα γράμματα, τις επιστήμες κτλ., που βασίστηκε στο φοινικικό.

Επίσης, το λατινικό και το κυριλλικό αλφάβητο που βασίστηκαν στο ελληνικό και έχουν αντίστοιχα να επιδείξουν αξιόλογη πολιτιστική κληρονομιά.

7.  Δείξτε πώς, σύμφωνα με τη Βίβλο, ο Θεός αναμειγνύεται ενεργά στις τύχες
των Εβραίων, (παράθεμα, σελ. 20)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Σύμφωνα με τη Βίβλο, ο Θεός συμμετέχει ενεργά και καθορίζει την εξέλιξη της ζωής των Εβραίων. Ο Θεός έχει την απόλυτη και τη μοναδική δύναμη, σύμφωνα με τη μονοθεϊστική θρησκεία των Εβραίων, να ελέγχει και να ορίζει τη ζωή του ανθρώπου.

Μελετώντας το κείμενο, παρατηρούμε ότι μόνο μερικές φράσεις του Θεού είναι αρκετές για να αλλάξουν τη μοίρα των ανθρώπων.

Όταν οι Εβραίοι κινδύνευαν από τους Αιγυπτίους και τους Φαραώ, δίνει εντολές στο Μωοσή για να προστατέψει το λαό του. Ο Θεός απευθύνεται σε αυτούς μέσω του προφήτη τους, του Μωυσή. Σύμφωνα με την εβραϊκή θρησκεία, οι προφήτες έχουν ως έργο τους να μεταφέρουν το λόγο του Θεού, πράγμα που γίνεται, εφόσον ο Μωυσής ενεργεί σύμφωνα με την επιθυμία του Θεού.

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου (σελ. 20)

1.  Ποια είναι η συμβολή των Σουμερίων στην ανάπτυξη του πολιτισμού;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ο πολιτισμός των Σουμερίων είναι ουσιαστικά ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός στην ιστορία. Η σημασία του είναι τεράστια, διότι από τα μέσα της 4ης χιλιετίας στη Μεσοποταμία παρουσιάζεται πρόοδος στην τεχνολογία με την εφεύρεση του τροχού, του αρότρου και την επεξεργασία των μετάλλων. Με αυτές τις ανακαλύψεις εξελίσσονται και διευκολύνονται οι γεωργικές εργασίες και η επεξεργασία των μετάλ­λων.

Το σημαντικότερο όμως επίτευγμα των Σουμερίων, που σηματοδότησε την πρόοδο του ανθρώπου, ήταν η εφεύρεση της σφηνοειδούς γραφής. Πρόκειται για την πρώτη μορφή γραφής στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού και μπορούμε να αναλογιστούμε τις ωφέλιμες συνέπειες στην ανάπτυξη του. Ο άνθρωπος ξεκινά να παράγει γραπτό λόγο, συνεπώς και γραπτά μνημεία. Με την παραγωγή γραπτού λόγου όχι μόνο επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του και καταγράφει την ιστορία του, αλλά διευκολύνει, επεξεργάζεται και εμπλουτίζει πολλούς τομείς της καθημερινής του ζωής, π.χ. παράγει λογοτεχνία, καταγράφονται νομοθεσίες, όπως ο κώδικας του Χαμουραμπί κ.ά.

Τέλος, οι Σουμέριοι ήταν ο πρώτος λαός που ίδρυσε συγκροτημένες και οργανωμένες πόλεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πόλη Ουρ.

2.  Παρατηρήστε το σύγχρονο χάρτη της Αιγύπτου και αξιολογήστε τη φράση:
Η Αίγυπτος είναι «δώρον του Νείλου».

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Παρατηρώντας το σύγχρονο χάρτη της Αιγύπτου, διαπιστώνουμε τη διαχρονική σημασία της φράσης των αρχαίων Ελλήνων ότι η Αίγυπτος είναι «δώρον του Νείλου».

Η Αίγυπτος βρίσκεται ανάμεσα στην Αραβική Έρημο και την έρημο Σαχάρα. 0 Νείλος διασχίζει την Αίγυπτο σε μια απόσταση 1.000 περίπου χιλιομέτρων και είναι ο μοναδικός δρόμος επικοινωνίας για τους κατοίκους της, τόσο προς τη Μεσόγειο Θάλασσα όσο και προς τους υπόλοιπους σταθμούς-πόλεις κατά μήκος του.

Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα του ποταμού ικανοποιεί τις ανάγκες του πληθυσμού της, ειδικά στο δέλτα του, όπου οι Αιγύπτιοι επιδίδονται στο κυνήγι και το ψά­ρεμα. Η περιοχή γύρω από τον ποταμό είναι εξαιρετικά εύφορη.

Το εμπόριο πολύτιμων αγαθών και υλικών ανάμεσα στους γύρω λαούς αλλά και οι καθημερινές μετακινήσεις των Αιγυπτίων με πλοία διευκολύνουν την καθημερινή ζωή και συμβάλλουν στην ανάπτυξη της χώρας.

3. Τι ιδιότητα απέδιδαν οι Αιγύπτιοι στους Φαραώ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Οι Φαραώ ήταν οι βασιλιάδες των Αιγυπτίων, οι ανώτατοι θρησκευτικοί, στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγεμόνες της χώρας τους. Ο αιγυπτιακός λαός θεωρούσε τους Φα­ραώ γιους του υπέρτατου θεού τους, του Όσιρι, θεού του ήλιου και της βλάστησης. Συνεπώς, οι Αιγύπτιοι αποδίδουν θεϊκή ιδιότητα στους Φαραώ.